Pha lê Tiệp Khắc được sản xuất ở các vùng Bohemia và Silesia, hiện nay là một phần của Cộng Hòa Séc. Kĩ thuật chế tạo pha lê ở nơi đây đã có từ lâu đời và được cả thế giới công nhận cả về chất lượng lẫn vẻ đẹp bên ngoài, từ thiết kế đến độ thanh khiết.
Điểm nổi bật của pha lê Tiệp
Việc sản xuất pha lê Tiệp được cắt bằng tay là một trong những truyền thống lâu đời nhất trong ngành công nghiệp này. Tại Séc, thủy tinh và pha lê đã được sản xuất ở Bohemia trong hơn 800 năm qua.
 |
| Pha lê Tiệp long lanh |
Kỹ năng của các nghệ nhân phối hợp với sự khéo léo trong từng thao tác đã tận dụng được tối đa sự khúc xạ ánh sáng đẹp tuyệt. Sự có tiếng của pha lê Tiệp không chỉ được hình thành từ truyền thống được tích lũy qua nhiều thế kỷ, mà còn được đánh giá về kỹ năng, kinh nghiệm; chất lượng thợ nghề và nguy cơ tạo ra một sản phẩm hấp dẫn, trang nhã qua những kĩ thuật không giống nhau.
Mặc dù thời nay, với khoa học và công nghệ hiện đại, có thể nâng cao chất lượng pha lê hơn, nhưng về cơ bản, vẫn phải dựa vào những kỹ thuật thủ công có từ lâu đời. Bằng cách dùng kĩ thuật thổi thủy tinh để tạo nên một sản phẩm thô, sau đó hoàn thiện và trang trí bằng các biện pháp không giống nhau, kết hợp với kỹ thuật của người thợ thủ công tạo nên một sản phẩm mang giá trị nghệ thuật cao.
Cách nhận biết pha lê đơn giản nhất
Phân biệt pha lê và thủy tinh không hề việc khó, ta có thể dùng mắt và những xúc giác của cơ thể để nhận biết được những đặc điểm:
Pha lê thường nặng vượt trội so với thủy tinh, cầm viên pha lê trên tay ta sẽ có cảm tưởng rất nặng tay.
Độ tán sắc ánh sáng: thủy tinh trong suốt nhưng vẫn có phần hơi mờ đục, còn pha lê lại rất thuần khiết, để dưới ánh đèn hay ánh mắt trời sẽ chiết quang tạo thành ánh sáng sắc sảo như cầu vồng 7 màu.
Chỉ với cú gõ nhẹ vào thành sản phẩm pha lê, bạn sẽ thấy tiếng ngân vang dài, xa và rất thanh do độ cứng và dạng tinh thể của nó.
Pha lê Tiệp ra đời như thế nào?
Là một dạng biến thể khác của thủy tinh, pha lê gồm silicat kali trộn thêm một lượng oxit bari khi được sản xuất.
Các sản phẩm thủy tinh lâu đời nhất đến từ Ai Cập cổ đại, với công nghệ chế tác thủy tinh đầu tiên là guồng quay sợi thủy tinh được làm từ đất sét. Và thủy tinh thổi cổ nhất được cho rằng được chế tạo từ Fenicia và Hy Lạp cổ đại. Mặc dù những tinh thể thủy tinh Ai Cập trước tiên được tạo ra từ những vật liệu không hoàn hảo nhưng đã khá trong. Vào thế kỷ thứ 3 và thứ 2 Trước công nguyên, kiến thức chế tác thủy tinh được lan truyền khắp Địa Trung Hài, với các sản phẩm tiêu biểu được sản xuất trong thời cổ đại là bình hoa, chai, ly dễ dàng.
Phát hiện ra những cổ vật thủy tinh lâu đời nhất như vòng tay, hạt ở Cộng Hòa Séc có xuất xứ từ các vùng Celtic, từ khoảng thế kỷ thứ 3 Trước công nguyên. Nhiều tài liệu lịch sử chỉ nhắc tới kĩ thuật tạo ra thủy tinh và pha lê ở Tiệp Khắc từ thế kỷ thứ 12, 13.
Một trong những yếu tố quyết định đến sự phát triển của lĩnh vực sản xuất pha lê chính là truyền thống tiếp nối từ đời này sang đời khác ở các gia đình người Séc, và chi phối mạnh mẽ đến công nghệ chế tác pha lê ở các nước Trung Âu. Nung nóng chảy thủy tinh là bí mật được truyền từ thế hệ trước sang thế hệ sau và khiến thủy tinh Tiệp Khắc trở nên nổi tiếng.
Đóng góp lớn nhất của những xưởng sản xuất thủy tinh, pha lê Tiệp là sự nung nóng chảy thủy tinh với màu xanh cobalt của gia đình Schurer ở Bắc Bohemia vào thế kỷ 16, tìm hiểu thêm ra pha lê tại Muller Glassworks ở vùng Šumava và tham khảo ra công nghệ tráng men và thủy tinh Hyalite của Ngài B. Egermann vào nửa đầu thế kỷ 19.
Đặc trưng của sản xuất thủy tinh, pha lê Tiệp trong vài thế kỷ tới đều bị chi phối bởi yếu tố Gothic. Công nghệ tạo ra thủy tinh Gothic đã được hoàn thiện qua các thời đại, mặc dù truyền thống cũ vẫn được tiếp tục và làm mới theo thời gian. Bằng cách này, một style nghệ thuật mới đã phát triển, trong nền văn học của Tiệp Khắc được coi là “Thủy tinh Tiệp”.
Thủy tinh Gothic của Tiệp được tạo nên từ khối thủy tinh lục được coi là “Forest Glass”. Ngược lại với thủy tinh của Đức có sắc xanh đậm, thì thủy tinh Tiệp lại có màu xanh lục nhạt, gần giống với sắc màu của pha lê vào những năm sau này. Vào thời điểm đó, loại thủy tinh này rất phổ biến và lượng thủy tinh khổng lồ được xuất khẩu vào thế kỷ 14 không những ở Đức mà còn cả ở Pháp và Flanders.
Thủy tinh Tiệp được đặc trưng bởi các rãnh mảnh và các chén tròn được trang trí bởi các sợi xoắn ốc khắc trên kính. Những kĩ thuật trang trí này được phát minh ở vùng Cận Đông và lan sang Trung Âu vào thế kỷ 13 nhờ Thập tự chinh. Các nhà máy sản xuất của Tiệp đã chấp nhận kĩ thuật này tuy nhiên vẫn được tùy biến theo cách trang trí đặc trưng của Tiệp.
Trong thời kỳ Phục Hưng, khoảng giữa thế kỉ XVI ở Tiệp Khắc, tráng men theo style Venice Khi bắt đầu xuất hiện. Kĩ thuật này đã nhanh chóng bị các người sản xuất thủy tinh thay đổi để hợp lý hơn, tạo nên cảm tưởng mạnh mẽ, trái ngược với sự tinh tế, mỏng manh từ thủy tinh Venice.
Kỷ nguyên của Hoàng đế Rudolf đã tác động rất lớn đến nghệ thuật Tiệp Khắc. Vào cuối thế kỷ 16 và đầu thế kỷ XVII, phong trào khắc thủy tinh Bắt đầu xuất hiện, được tiên phong bởi Casper Lehmann, mới đầu chỉ là một thợ cắt kim cương thủ công. Ông là người đầu tiên chế tạo những chiếc cốc được trang trí bằng các bản khắc đa dạng. Kỹ thuật này đã quyết định nên style Baroque của Tiệp sau này.
Sau chiến tranh 30 năm, thủy tinh không màu dần dần Khi bắt đầu được coi là pha lê. Pha lê Tiệp đã trở thành một sản phẩm đặc trưng với style Baroque và trở nên cực kỳ nổi tiếng. Tiệp bỗng trở thành người sản xuất pha lê lớn nhất toàn cầu. Vào thời điểm này, nhiều công ty xuất khẩu thủy tinh mới đã được thành lập và liên kết với nhiều cảng quan trọng, không chỉ ở Châu Âu mà còn ở cả Châu Á và Nam Mỹ.
Nửa sau của thế kỷ XVIII, việc sản xuất thủy tinh Baroque dần dần giảm sút, các nhà xưởng buôn bán ế ẩm. Ở một vài vùng, sản xuất thủy tinh tráng men dần quay trở lại, thường dành cho người có tiền và bình dân. Cuộc khủng hoảng đạt đỉnh điểm diễn ra vào thời chiến tranh Napoleon. Từ năm 1860 đến năm 1869, nhờ sản xuất ly sữa (opaline glass) đã làm cho thủy tinh Tiệp nổi tiếng thế giới.
